อุทยานแห่งชาติเขาใหญ่อุทยานแห่งชาติเขาใหญ่เป็นอุทยานแห่งชาติแห่งแรกของประเทศไทยประกาศจัดตั้งเมื่อวันที่18 กันยายน 2505 ตั้งอยู่บริเวณเทือกเขาพนมดงรักหรือบริเวณขอบทางด้านทิศตะวันตกเฉียงใต้ของที่ราบสูงโคราช มีเนื้อที่ประมาณ 2,168 ตารางกิโลเมตร หรือ 1,355,396 ไร่ ใหญ่เป็นอันดับ 3 ของประเทศ มีอาณาเขตติดต่อกันถึง 11 อำเภอ 4 จังหวัด ได้แก่ จังหวัดปราจีนบุรี นครนายก นครราชสีมา และสระบุรี ได้รับสมญานามว่าเป็น “ อุทยานมรดกของอาเซียน” เป็นผืนป่าใหญ่ต้นกำเนิดของต้นน้ำลำธารที่สำคัญ อุดมสมบูรณ์ไปด้วยพันธุ์ไม้และสัตว์ป่านานาชนิด ตลอดจนมีเอกลักษณ์ทางธรรมชาติที่สวยงาม
ลักษณะภูมิประเทศ
สภาพโดยทั่วไปประกอบด้วยเทือกเขาสลับซับซ้อน ได้แก่ เขาร่ม เป็นยอดเขาที่สูงที่สุด 1,351 เมตร เขาแหลมสูง 1,326 เมตร เขาเขียวสูง 1,292 เมตร เขาสามยอดสูง 1,142 เมตร เขาฟ้าผ่าสูง 1,076 เมตร ประกอบด้วยทุ่งกว้างสลับกับป่าไม้ที่อุดมสมบูรณ์ สภาพพื้นที่ด้านทิศเหนือและทิศตะวันออกจพลาดลงส่วนทางทิศใต้และทิศตะวันออกเป็นที่สูงชันขึ้นไปเรื่อยๆและเป็นแหล่งกำเนิดของต้นน้ำลำธารที่สำคัญ 5 สาย ได้แก่ แม่น้ำปราจีนบุรี แม่น้ำนครนายก แม่น้ำลำตะคอง แม่น้ำลำพระเพลิง และห้วยมวกเหล็ก
อุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ มีอากาศเย็นตลอดทั้งปีเฉลี่ยประมาณ 23 องศาเซลเซียส ในฤดูร้อนจึงมีอากาศที่เย็นสบาย ฤดูฝนเป็นช่วงที่สภาพธรรรมชาติบนเขาใหญ่ป่าไม้และทุ่งหญ้าจะเขียวขจีสวยงาม บรรดาน้ำตกต่างๆ จะมีสายน้ำที่ไหลหลากและเชี่ยวกราก ส่วนในฤดูหนาวช่วงเดือนตุลาคมถึงกุมภาพันธ์อากาศค่อนข้างเย็น โดย เฉพาะบริเวณเขาสูง
พืชพรรณไม้และสัตว์ป่า
ด้วยสภาพภูมิประเทศและภูมิอากาศอันเหมาะสมส่งผลให้อุทยานแห่งชาติเขาใหญ่เป็นต้นกำเนิดของผืนป่าใหญ่อันอุดมสมบูรณ์ เป็นศูนย์รวมของป่าหลากหลายชนิด ได้แก่ ป่าดิบแล้ง ป่าดิบชื้น ป่าดิบเขา ป่าเบญจพรรณและทุ่งหญ้า มีพันธุ์ไม้ขึ้นอยู่มากกว่า 2,000 ชนิด มีทั้งพันธุ์ไม้ที่มีค่าทางเศรษฐกิจและไม้หายาก
ป่าที่อุดมสมบูรณ์เหล่านี้เป็นแหล่งที่อยู่อาศัยของสัตว์ป่านานาชนิดที่พบเห็นได้ง่าย เช่น เสือโคร่ง หมี กระทิง เลียงผา เม่น ชะนี พญากระรอก หมาใน ชะมด หมี กระทิง เลียงผา ฯลฯ เขาใหญ่เป็นอุทยานแห่งชาติที่นักท่องเที่ยวสามารถพบเห็นสัตว์ป่าที่หากินอยู่ในธรรมชาติอย่างใกล้ชิด เช่น โขลงช้างป่าหรือฝูงกวาง เขาใหญ่เป็นแหล่งศึกษาดูนกที่สำคัญอีกแห่งหนึ่ง เช่น นกเงือก นกขุนทอง นกขุนแผน นกพญาไฟ นกแซงแซว นกโพระดก ไก่ฟ้า ฯลฯ โดยเฉพาะนกเงือกพบว่าอาศัยอยู่ในเขาใหญ่ถึง 4 ชนิด ได้แก่ นกกก นกเงือกกรามช้าง นกเงือกสีน้ำตาล และนกแก๊ก
จุดเด่นที่สนใจน้ำตกเหวนรก เป็นน้ำตกขนาดใหญ่ ที่สูงและสวย แต่ที่อันตรายที่สุด มีทั้งหมด 3 ชั้น ในฤดูฝนน้ำตกเหวนรกมีสายน้ำไหลเชี่ยวน่ากลัวสมชื่อ น้ำตกแห่งนี้ถือเป็นสุสานช้างป่าหลายเชือกที่พลัดตกลงไป ตั้งอยู่บริเวณเส้นทางเขาใหญ่ – ปราจีนบุรี
น้ำตกเหวสุวัต เหวไทร เหวประทุน เป็นน้ำตกกลุ่มเดียวกันที่เกิดการห้วยลำตะคอง ตั้งอยู่สุดถนนธนะรัชถ์รถเข้าถึงได้ ในฤดูฝนจะมีน้ำมากและไหลแรง น้ำค่อนข้างเย็นจัด
น้ำตกผากล้วยไม้ เป็นน้ำตกขนาดกลาง ที่เกิดจากห้วยลำตะคองเช่นกัน มีความสูงประมาณ 10 เมตร น้ำตกผากล้วยไม้จะมีกล้วยไม้หวายแดงขึ้นอยู่ ซึ่งเป็นสัญลักษณ์ของน้ำตกแห่งนี้ จากน้ำตกผากล้วยไม้สามารถเดินเท้าต่อไปยังน้ำตกเหวสุวัตได้
น้ำตกกองแก้ว เป็นน้ำตกขนาดเล็กที่เกิดจากห้วยลำตะคอง ในฤดูฝนสวยงามมาก เหมาะสำหรับการเล่นน้ำ อยู่ห่างจากที่ทำการอุทยานฯเพียง 100 เมตร
น้ำตกนางรอง น้ำตกสาริกา เป็นน้ำตกขนาดใหญ่ อยู่ในพื้นที่จังหวัดนครนายก มีชื่อเสียงมาช้านาน การเดินทางจากจังหวัดนครนายกเข้าไปประมาณ 20 กิโลเมตร
นอกจากนี้ อุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ยังมีน้ำตกอีกหลายแห่งที่มีความาสวยงามในเส้นทารงเดินป่าต่างๆ เช่น น้ำตกวังเหว น้ำตกตาดตาภู่ น้ำตกเหวอีอ่ำ น้ำตกตระคร้อ น้ำตกส้มป่อย น้ำตกธารทิพย์ น้ำตกแก่งกฤษณา และกลุ่มน้ำตกผาตะแบก ฯลฯ
